Park Krajobrazowy „Dolina Słupi”

Park Krajobrazowy „Dolina Słupi” został utworzony w 1981 roku i jest jednym z najstarszych Parków Krajobrazowych w Polsce. Jego powierzchnia wynosi 37 040 ha i wraz z otuliną (83170 ha) obejmuje obszar środkowego brzegu rzeki Słupia i jej zlewni od miejscowości Soszyca do drogi Krępa-Łosino. Zgodnie z aktualnie obowiązującym podziałem administracyjnym kraju Park znajduje się w północno-zachodniej części województwa pomorskiego, na terenie dwóch powiatów: słupskiego i bytowskiego oraz 7 gmin: Słupsk, Kobylnica, Dębnica Kaszubska, Czarna Dąbrówka, Kołczygłowy, Bytów i Borzytuchom.

Park Krajobrazowy „Dolina Słupi” leży w zasięgu ostatniego zlodowacenia północnopolskiego, w granicach trzech mezoregionów: Wysoczyzny Polanowskiej, Wysoczyzny Damnickiej i Pojezierza Bytowskiego. Intensywne topnienie i przemieszczanie się lądolodu przyczyniło się do powstania wielu różnorodnych form rzeźby terenu i zróżnicowania wysokościowego tego obszaru.

Znaczny teren Parku (72% powierzchni) zajmują lasy. Najczęściej spotykanymi zbiorowiskami leśnymi są bory sosnowe i mieszane, rzadziej bory bagienne. Lasy liściaste reprezentowane są m. in. przez: buczyny niżowe, grądy, łęgi wierzbowo-topolowe i zarośla wierzbowe. Do interesujących zbiorowisk nieleśnych spotykanych na terenie Parku należą torfowiska niskie, a wśród nich źródliskowe torfowiska wiszące, torfowiska przejściowe oraz szczególnie cenne torfowiska wysokie. Ważnym elementem krajobrazu są jeziora o różnej wielkości, kształcie i pochodzeniu. Do najcenniejszych pod względem przyrodniczym należą jeziora lobeliowe. Na terenie Parku jest ich dziesięć. Ze względu na bogactwo cennnych siedlisk przyrodniczych w dolinie Słupi i jej dopływów zaprojektowano specjalny obszar ochrony siedlisk PLH 220052 “Dolina Słupi” w ramach europejskiej sieci Natura 2000.

Flora Parku liczy 748 gatunki roślin naczyniowych, wśród których do najcenniejszych zaliczamy widłaki, rosiczki oraz storczyki. Na uwagę zasługują też liczne gatunki mszaków i porostów.

Zróżnicowanie siedliskowe tego terenu warunkuje bogactwo faunistyczne. Liczne rzeki i strumienie stanowią dogodne środowiska życia dla 26 gatunków ryb i minogów, w tym cennych gatunków ryb wędrownych, to jest łososia atlantyckiego i troci wędrownej. Wśród podmokłych terenów Parku warunki do rozwoju znalazły płazy. Spośród 18 gatunków żyjących w Polsce na obszarze Parku stwierdzono 9, są to: traszka zwyczajna i grzebieniasta, grzebiuszka ziemna, ropuchy szara i paskówka, żaby wodna, jeziorkowa, moczarowa i trawna. W Parku spotykane są 4 gatunki gadów: żmija zygzakowata, jaszczurka zwinka i żyworodna, padalec oraz zaskroniec. Wszystkie gatunki płazów i gadów są objęte ochroną gatunkową.

Ze względu na bogactwo i różnorodność awifauny cały obszar parku uznany został za obszar specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 – „Dolina Słupi” PLB220002. Dotychczas stwierdzono tu występowanie 143 gatunków ptaków, z czego 22 znajdują się w załączniku I Dyrektywy Ptasiej. W lasach usłyszeć można śpiew piecuszków, drozdów, rudzików, kosów i innych. Jest to też miejsce gniazdowania ptaków drapieżnych - bielika, kani rudej, myszołowa, jastrzębia czy krogulca. Z brzegami rzek i strumieni związana jest obecność zimorodków, pliszek górskich, brodźców samotnych i piskliwych, jaskółek brzegówek oraz pluszczy. Z gatunków zagrożonych wyginięciem dobre warunki do przetrwania znalazły derkacze, bytujące na wilgotnych łąkach i ugorach, spotykane również nad Słupią. Park jest również ważną ostoją żurawia. Zbiorniki zaporowe i jeziora są miejscem koncentracji i zimowania wielu gatunków kaczek, łabędzi niemych i krzykliwych. Na szczególną uwagę zasługują dwie kaczki gniazdujące w dziuplach: gągoł i tracz nurogęś. Niedostępne kompleksy leśne zamieszkują sowy: puchacz, włochatka, sowa uszata i puszczyk. Na terenie Parku stwierdzono cztery stanowiska najmniejszej krajowej sowy – sóweczki, która stanowi rzadkość na Pomorzu Środkowym.

Z uwagi na dużą lesistość terenów parkowych licznie występują sarny, dziki, jelenie. Przebiegają tędy również szlaki wędrowne łosia. Licznie występują także mniejsze ssaki, jak: jeż wschodni, krety, ryjówki, rzęsorki, wiewiórki, zające, lisy czy wydry. W Parku Krajobrazowym „Dolina Słupi” stwierdzono występowanie 9 z 22 gatunków nietoperzy. Są to między innymi: nocek Natterera, nocek rudy, mroczek późny, karlik drobny i mopek, będący na Pomorzu gatunkiem bardzo rzadkim i występującym tylko lokalnie.

Najcenniejsze przyrodniczo fragmenty Parku podlegają ochronie rezerwatowowej. Na terenie Parku znajduje się 5 rezerwaty przyrody: Grodzisko Borzytuchom, Jezioro Małe i Duże, Gołębia Góra, Gniazda Orła Bielika, Dolina Huczka. W celu ochrony innych cennych elementów przyrody oraz krajobrazu naturalnego i kulturowego wytypowano 28 użytków ekologicznych, 9 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, 5 stanowisk dokumentacyjnych oraz 57 pomników przyrody.

Oprócz ochrony konserwatorskiej Park wykonuje zadania z zakresu czynnej ochrony przyrody. Do tej pory zrealizowano takie projekty jak:

1. Czynna ochrona ekosystemów bagiennych na terenie PK „Dolina Słupi” i jego otuliny, która polegała na inwentaryzacji terenów podmokłych oraz wybudowaniu 180 zastawek hamujących odpływ wody z torfowisk, ustawieniu lizawek dla dzikiej zwierzyny w celu wydeptywania roślinności, a także wykaszaniu i odkrzaczaniu najcenniejszych fragmentów torfowisk.
2. Ochrona bioróżnorodności płazów w granicach Parku Krajobrazowego „Dolina Słupi”. Prace rozpoczęto od rozpoznania zagrożeń dla płazów, a następnie wybudowano system tuneli i płotków naprowadzających na drodze Dębnica Kaszubska – Podwilczyn, odtworzono biotopy dla płazów poprzez napełnienie wodą osuszonych stawów śródleśnych i oczyszczenie istniejących oczek wodnych.
3. Ochrona naturalnego tarła łososia atlantyckiego i troci wędrownej w dorzeczu rzeki Słupi. W ramach tego projektu wykonano szereg zadań sprzyjających naturalnemu rozrodowi ryb łososiowatych, m.in.: odtworzono lub zbudowano nowe tarliska na odcinkach rzek zmeliorowanych i zniszczonych działalnością człowieka, zrenaturalizowano ujściowy odcinek rzeki Kwaczej, przebudowano przepławki na węźle wodnym w Słupsku, podjęto działania ograniczające kłusownictwo, zainstalowano w przepławkach liczniki monitorujące wędrówkę ryb łososiowatych na tarło.
4. Czynna ochrona ptaków i ich siedlisk w obszarze Natura 2000 „Dolina Słupi”. W celu poprawienia warunków bytowania rzadkich gatunków ptaków, na terenie Parku zawieszono platformy lęgowe dla puchacza i rybołowa oraz kosze wiklinowe dla uszatki, podcięto gałęzie przy gniazdach bocianów białych, zainicjowano tworzenie się skarp nadrzecznych będących potencjalnym miejscem gniazdowania zimorodków, wykoszono i odkrzaczono wilgotne łąki stanowiące miejsce lęgu derkaczy czy kszyków. W chwili obecnej trwają prace nad usytuowaniem na jeziorach w Parku pływających platform lęgowych dla rybitw rzecznych. Ponadto każdego roku prowadzony jest monitoring rzadkich gatunków ptaków.
5. Czynna ochrona nietoperzy. W celu poznania aktualnego stanu populacji nietoperzy wykonano inwentaryzacje letnie i zimowe oraz przeprowadzono monitoring zawieszonych budek lęgowych. Ochrona czynna w tym przypadku polegała na rozwieszeniu budek lęgowych oraz zabezpieczeniu i remoncie miejsc stanowiących kryjówki zimowe tych zwierząt.

Park Krajobrazowy „Dolina Słupi” posiada ciekawą ofertę dla aktywnych turystów. Na terenie Parku istnieje 6 ścieżek przyrodniczych: „Szlakiem troci i łososia”, „Krzynia”, „Gałąźnia Mała”, „Szlakiem pięciu jezior”, „Okolice jeziora Głębokiego” i „Gołębia Góra”. Ścieżki przyrodnicze są oznakowane, wyznaczone są przystanki opisujące walory przyrodniczo – kulturowe danego miejsca oraz miejsca biwakowania z wiatami i parkingami. Ścieżki prezentują najciekawsze walory Parku Krajobrazowego „Dolina Słupi”, a pokonywać je można pieszo, rowerem lub kajakiem, jak w przypadku szlaku kajakowego „Z biegiem Słupi”.

Godny polecenia jest „Szlak Elektrowni Wodnych”, którego zasadniczym elementem są siłownie wodne wybudowane pod koniec XIX i w początkach XX wieku, przedstawiające elektrownie wodne w miejscowościach: Soszyca, Gałąźnia Mała, Konradowo, Krzynia, Skarszów Dolny, Słupsk.

Ponadto na terenie Parku istnieje sieć szlaków turystycznych PTTK oraz ścieżki wyznaczone przez Nadleśnictwa Bytów w rezerwacie przyrody "Grodzisko Borzytuchom" i Leśny Dwór w pobliżu jego siedziby.